Bilgisayarınız kapalıyken bile çeşitli bilgileri nasıl depoladığını hiç düşündünüz mü? Cevap küçük ama çok önemli bir bileşende yatıyor: CMOS pili. BIOS pili olarak da bilinen CMOS pili, çok basit gibi görünse de oldukça önemli bir bileşen.

CMOS, bilgisayar anakartındaki BIOS ayarlarını depolayan küçük belleği tanımlamak için kullanılan bir terim. Bugün kılavuzumuzda CMOS pilinin ne olduğunu, işlevini ve değişim sürecini anlatmaya çalışacağız.

CMOS Nedir?

CMOS, Tamamlayıcı Metal Oksit Yarı İletken anlamına gelen Complementary Metal Oxide Semiconductor kelimelerinin kısaltması. Önce birkaç şeyi açıklığa kavuşturalım. CMOS çipi, anakartınızdaki CMOS pilinden çok farklıdır.

CMOS, mantıksal işlemler için kullanılan MOSFET tipi bir teknolojidir. Basit bir ifadeyle, düşük statik güç tüketimine sahip çipler yapmak için kullanılır. Bu çip, önemli BIOS yapılandırmalarınızı oldukça verimli bir şekilde depolar, RTC’ye (Gerçek Zamanlı Saat) güç verir ve diğer birçok önemli ayarı tutar.

Son on yıldır CMOS yongası, anakartlardaki ICH / Güney Köprüsü yongasının bir parçası olarak entegre edilmiştir. Madeni para şeklindeki nesne ise CMOS pili, yani bir lityum madeni para hücresidir. Yukarıda bahsedilen çipe/belleğe güç veren şey budur. BIOS/UEFI tercihlerinin depolanması uçucu olmadığı için yerel diske yüklenebilirken, saat ve tarihi kontrol altında tutmak için bir pil gereklidir.

Günümüzde, BIOS EEPROM’da (Flash Bellek) saklanabildiğinden ve RTC internet destekli bir çözümle değiştirilebildiğinden teorik olarak CMOS pillere ihtiyacımız yoktur.
CMOS pil ve CMOS çip/bellek terimleri genellikle birbirlerinin yerine kullanılır, ancak ikisi arasındaki farkı bilmemiz gerekiyor.

Bir PC Tam Olarak Nasıl Çalışır?

CPU’nuz bilgisayarınızın beynidir, tüm karmaşık hesaplamaları yapan birimdir ve bilgisayarınızın performansını belirleyen temel faktörlerdendir. İşlemci, tüm giriş/çıkışların bağlı olduğu bir anakarta bağlıdır. Giriş için bir klavye/fare kullanırsınız, görüntü çıkışını monitör verir.

BIOS tüm bu donanım aygıtları arasındaki ilişkiyi kurar. Bilgisayarınızı başlattığınızda BIOS’unuz bağlı olan donanımı tanımlar ve yapılandırır. Biri SATA diğeri M.2 olmak üzere 2 SSD’niz varsa ve herhangi bir nedenle SATA’nın birincil olmasını istiyorsanız, BIOS tüm işlemleri yapacaktır. BIOS veya UEFI, işletim sistemi olmasa bile kullanıma hazır olan bir yazılımdır.

• BIOS POST Kodu Nedir? Hata Mesajları ve Anlamları

Diyelim ki bu tercihleri kaydetmek istiyorsunuz. Kim bilgisayar her açıldığında tekrar tekrar hız aşırtma yapmak ya da önyükleme aygıtı önceliğini değiştirmek ister ki? İşte bu noktada CMOS bellek/çip devreye girmekte. Tıpkı oyunlarınızı saklamak için bir sabit diske ihtiyaç duyduğunuz gibi, BIOS’unuz da tüm ayarları ve yapılandırmaları saklamak için CMOS belleğe ihtiyaç duyar.

CMOS Pili Nedir?

CMOS pili, bilgisayarın anakartında bulunan küçük, madeni para şeklinde bir pildir. CMOS belleğinde tarih, saat ve donanım ayarları gibi önemli sistem bilgilerini depolayan CMOS çipine güç sağlar. Kullanıma bağlı olarak 2 ila 10 yıl arasında dayanır. Bilgisayar kapalıyken BIOS ayarlarını korumak için gereklidir. Ayrıca hem masaüstü bilgisayarlarda hem de dizüstü bilgisayarlarda bulunduğunu belirtelim.

CMOS Pilinin Rolü

Bilgisayarınızı ilk kez topladıysanız ve açtıysanız CMOS boştur. BIOS, CPU frekansınız (varsa overclock), bellek hızları (XMP, EXPO), bellek gecikmesi, hangi ayarları açık/kapalı tutmayı tercih ettiğiniz vb. gibi bilgisayarınızla ilgili bilgileri toplamaya başlar. Bu verileri CMOS belleğine kaydeder.

Bilgisayarınızı bir sonraki açışınızda, tüm bu veriler CMOS belleğinde saklanan bilgilerle karşılaştırılır. Herhangi bir donanım parçasını değiştirirseniz veya bir ayarı değiştirirseniz, bu bilgiler de hemen CMOS belleğe kaydedilir.

BIOS’unuzu sıfırlamak isterseniz CMOS pilini çıkarabilirsiniz. Bu durumda tüm tercihleriniz ve ayarlarınız kaybolacak, BIOS varsayılan ayarlarına geri dönecek. En önemlisi, CMOS pili bilgisayarınızdaki RTC’yi (Gerçek Zamanlı Saat) korumak için çok önemlidir. Bu, bilgisayarınız kapalıyken bile zamanın düzgün bir şekilde izlenmesini sağlar. Özetle BIOS pili:

• BIOS/UEFI tercihlerinizi ve ayarlarınızı kaydeder. BIOS ayarlarınızın yeniden başlatmalar arasında korunmasını sağlayarak sistemin varsayılan ayarlara geri dönmesini önler.
• Gerçek Zamanlı Saati (Real Time Clock) korur. Başka bir deyişle, bilgisayar kapalıyken bile RTC’nin çalışmasını, doğru tarih ve saatin korunmasını sağlar.
• CMOS belleğe güç sağlar.
• BIOS ayarlarını koruyarak daha hızlı önyükleme sürelerine olanak tanır ve işletim sisteminin doğru şekilde yüklenmesini sağlar.
• Bilgisayar uyku veya hazırda bekletme modundayken düşük güç durumlarını yönetmeye yardımcı olur.

CMOS Pili Ne Zaman Değiştirilmeli?

Tüm pillerin sınırlı bir ömrü olduğundan, CMOS pilinizi eninde sonunda değiştirmeniz gerekecek. CMOS pilleri kullanıma bağlı olarak 2 ile 10 yıl arasında dayanır. Öte yandan, bir kez zayıflamaya başladıklarında farklı farklı sorunlar görmeye başlayabilirsiniz. Bir süre sonra CMOS piliniz CMOS belleğe yeterli voltaj sağlayamazsa aşağıdaki sorunlar baş gösterebilir:

• Yanlış Sistem Saati ve Tarihi: Arızalı bir CMOS pilinin en yaygın belirtisi, bilgisayarın sürekli olarak yanlış saat ve tarihi göstermesiyle birlikte genellikle her yeniden başlatmadan sonra BIOS kurulumunda doğrulanabilen varsayılan bir tarihe (1 Ocak 2000 gibi) sıfırlanmasıdır.
• BIOS Ayarları Sıfırlanabilir: Özel BIOS ayarlarınız varsayılan değerlere geri dönmeye devam ediyorsa, bu CMOS pilinin arızalı olduğu anlamına gelebilir.
  Önyükleme Sorunları: Bitmiş bir CMOS pili, bazı durumlarda POST (Power-On Self-Test) başarısızlığı veya önyükleme döngüleri dahil olmak üzere önyükleme işlemi sırasında sorunlara yol açabilir.
• Hata Mesajları: Başlatma sırasında CMOS veya BIOS ayarlarıyla ilgili hata mesajları görebilirsiniz.
• Donanım Algılama Sorunları: Bilgisayar belirli donanım bileşenlerini algılayamayabilir veya yanlış yapılandırabilir.
• Yavaş Önyükleme Süreleri: BIOS’un her seferinde ayarları yeniden yapılandırması gerektiğinden, önyükleme süreleri fark edilir derecede uzayabilir.

Bu belirtilerden herhangi birini yaşıyorsanız, CMOS pilinizi kontrol etmenizde fayda var.

Pil Değişimi Nasıl Yapılır?

Çok basit, yine de kısaca özet geçelim. En zor kısım pilin yerini bulmak. Sonrasında tek yapmanız gereken pili çıkarıp tekrar takmak. CMOS pilleri oldukça ucuz ve değiştirilmesi kolay.

• Anakart üzerinde yer alan gümüş para şeklindeki CMOS pilini bulun. Konumuna bağlı olarak, kabloları çıkarmanız ve sürücülerle birlikte ekran kartını çıkarmanız gerekebilir.
• Bir dizüstü bilgisayar veya sunucu anakartı kullanıyorsanız, daha fazla ayrıntı için lütfen üreticinin kılavuzunu kontrol edin. Bazı dizüstü bilgisayarlar, altındaki tüm bileşenlere erişim sağlayan bir kasaya sahip. Diğer yandan bazı modeller, farklı bileşenleri bir araya getiren farklı donanım katmanları barındırabiliyor. En kötü senaryoda, tüm kasayı sökmeniz ve biraz araştırma yapmanız gerekecek.
• Ardından pilin kenarını tutmak için parmaklarınızı kullanın ve yavaşça dışarı çekin. Bazı üreticiler pili çıkarmak için yukarı çekmeniz gereken bir klips de kullanabilir.
• Pil soketten çıktıktan sonra, yenisini yavaşça sokete yeniden takın. Hepsi bu kadar.

BIOS Nasıl Sıfırlanır?

PC kullanıcıları, birçok farklı nedenden dolayı BIOS’u sıfırlamak isteyebilir. Bazı zamanlar sistemsel sorunları düzeltmek için tüm ayarları fabrika varsayılanlarına döndürmek size ilaç gibi gelebilir. Peki nasıl yapılır bu?

BIOS’unuzu birkaç farklı yöntemle sıfırlayabilirsiniz, ancak hepsinin etkisi aynıdır. Resetlediğinizde EXPO ve XMP profilleri, overclock ayarları, fan ayarları ve saat/tarih dahil olmak üzere BIOS üzerinde görebileceğiniz tüm her şey ilk haline döner.

Sıfırlama yöntemlerine dair kapsamlı makalemizi ziyaret edebilirsiniz. Biz burada en basit iki yöntemi ele alacağız.

• BIOS Nasıl Sıfırlanır?

CMOS Pilini Çıkararak BIOS Sıfırlama

CMOS pili, bilgisayarınızın anakartında bulunan ve sistem kapatıldığında BIOS’a güç veren küçük bir pil. Böylelikle ana güç kaynağı olmadan veriler korunabiliyor. Pili çıkarıp yeniden takarak BIOS’u sıfırlayabilirsiniz:

• Bilgisayarınızı kapatın ve mümkünse gücünü kesin. Ardından anakarta erişebilmek için kasayı açın. Not: Dizüstü bilgisayarlarda bu işlemi yapabilmek için çok sayıda vida sökülmesi gerekecektir. Ayrıca garanti de geçersiz kalabilir.
• Şimdi anakartın üzerinden CMOS pilini bulun. Kartın üzerinde herhangi bir yere yerleştirilmiş olabilir, genellikle orta kısımlardadır. Zaten kendini hemen belli eder, benzer başka bir donanım yok. Bulamazsanız kılavuza bakabilirsiniz.
• Pilin yanındaki küçük tutucu pime basarak pili çıkarın.
• Bilgisayarınızın veya dizüstü bilgisayarınızın güç düğmesini 30 saniye boyunca basılı tutun. Bu işlem sistemin kapasitörlerinde kalan gücü boşaltacak ve hiç güç kalmamasını sağlayacak.
• Pili ve çıkardığınız diğer bileşenleri yerine takın. Güç bağlantısını yapın ve sistemi başlatın.

BIOS Arayüzü Üzerinden Sıfırlama

Masaüstü ve dizüstü bilgisayarlar farklı BIOS türüne ve arayüzüne sahip olabilir. Ancak hepsi üç aşağı beş yukarı aynıdır, birbirine benzer terimler kullanılır. BIOS’a giriş yaptıktan sonra BIOS Reset (BIOS Sıfırlama), Fabrika Varsayılanları (Factory Defaults), Varsayılan BIOS (Default BIOS), Load UEFI Defauts (UEFI Varsayılanlarını Yükle) ve Load Optimized Defaults (Optimize Edilmiş Varsayılanları Yükle) gibi terimlerden mutlaka birini görürsünüz. Konulan isim farklı olsa da hepsi nin işlevi aynıdır.

• Bilgisayarınızı yeniden başlatın veya kapalıysa açın. Bilgisayar açılırken BIOS’a girmek için sistem için özel olarak tanımlanan tuşa basın. Bu tuş genellikle Delete veya F2’dir. Eğer giriş yapamadıysanız işlemi tekrarlayın ama bu kez tuşa daha sık aralıklarla basın. Not: Hangi tuşa basmanız gerektiğini bulamadıysanız, anakartınızın veya sistem üreticinizin web sitesine göz atın. Alternatif olarak kullanım kılavuzuna da bakabilirsiniz.
  • BIOS Nedir, Nasıl Girilir?
• BIOS’a girdikten sonra ekranın etrafına bakın, arayüze bağlı olarak farklı menüler göreceksiniz. Menülerde gezinerek yukarıda bahsettiğimiz terimlerden birini bulun. Genellikle “Exit” menüsünde yer aldığını da ekleyelim.
• Ayarı aktifleştirmek için belirtilen tuşa basın. Bastıktan sonra karşınıza yapılan değişikliklerin bir listesi gelebilir. Gözünüz korkmasın, bu aşamada varsayılana döndürmek için sıfırlanacak çok sayıda ayarı göreceksiniz. Sonrasında lazım olacak ayarları bir kenara not edebilirsiniz.

İstendiğinde bilgisayarınızı yeniden başlatın. Eğer yeniden başlatma ekranı gelmezse ayarları kaydetme ve ayrılma (Save & Exit) seçeneğine tıklayın. BIOS’unuz varsayılan fabrika ayarlarına dönmüş olmalı.