Gittikçe dijitalleşen dünyamızda ekran teknolojilerindeki ilerlemeler hız kesmeden sürüyor. Yeni ekran ve görüntüleme teknolojilerine ayak uydurmak için bağlantı teknolojilerinin de gelişmesi gerekiyor. Şu anda piyasada yaygın olarak HDMI ve DisplayPort (DP) kablolar kullanılırken, bunlar da kendi içinde sürümlere ayrılmakta.

• HDMI 2.1 vs DisplayPort 2.1: Aralarındaki Fark Ne?

Geçmişte HDMI ve DisplayPort bağlantı teknolojilerinin arasındaki farklara uzun uzadıya göz atmıştık. Bugün yüksek kaliteli görüntü ve ses iletimi için temel teknolojilerden biri olan DisplayPort’un sürümlerine daha yakından bakacağız. DisplayPort sürümlerini ve standartlarını tam olarak anladığınızda yıllar boyunca daha kolay kablo ve ürün seçimleri yapabilirsiniz.

Son dönemde 2K (1440p) ve 4K (2160p) çözünürlüğe sahip monitörlerin sayısı arttı. Çözünürlükle birlikte yenileme hızları da katlanarak yükselmeye devam ediyor. Diğer taraftan, çoklu monitör kurulumu artık eskisine nazaran çok daha kolay. İşte tüm bunlar bant genişliği miktarını artıran detaylar.

Sürümler arasında bazı ara sürümler olduğunu söylemiştik. Kafanızın karışmaması için önce bunlara bakalım, sonra kıyaslamalarımızı yapalım. Yaygın olarak kullanılan DP 1.4 ve yaygınlaşmaya başlayan DP 2.1 (DP 2.0) standartlarının tüm özelliklerini önünüze getirmeye çalışacağız.

DisplayPort Nedir?

“DP” olarak da bilinen DisplayPort, bir grup PC ve çip üreticisi tarafından oluşturulan ve Video Electronics Standards Association (VESA) tarafından standartlaştırılan bir dijital ekran arayüzüdür. Bu arayüz öncelikle video kaynaklarını bilgisayar monitörleri gibi görüntüleme cihazlarına bağlar ve ses, USB ve diğer veri formatlarını iletebilir.
DisplayPort’un yaratılmasının ardındaki ilk amaç VGA, FPD-Link ve DVI’ın (Digital Visual Interface, DVI) yerini almaktı. Bu amaç da yıllar içinde gerçekleşti.

Ethernet, USB ve PCI Express gibi teknolojileri anımsatan bir dijital iletişim formatı olan paketlenmiş veri iletimini kullanan DisplayPort, bu yaklaşıma dayanan ilk ekran arayüzü. Saat sinyali yerleştirmek için mikro paketler kullanarak her çıkışla birlikte bir saat sinyali ileten geleneksel standartların aksine, daha az pin kullanarak daha yüksek çözünürlük sağlayan önemli bir teknoloji. Bu paket tabanlı tasarım, fiziksel arayüzde önemli değişiklikler yapılmadan teknolojinin zaman içinde geliştirilmesine olanak tanıyor.

DVI veya HDMI’dan farklı olarak DisplayPort bir diferansiyel sinyal kullanmaktaç Bununla birlikte çift modlu DisplayPort bağlantı noktaları, harici bir pasif adaptör aracılığıyla tek bağlantılı DVI veya HDMI protokolünü iletmek için tasarlandı. Böylelikle farklı arayüzlerle uyumluluk sağlanıyor.

Söylediğimiz gibi, DP günümüzde en çok tercih edilen bağlantı noktalarından birisi. Diğer bağlantı noktalarıyla dönüştürücü yardımıyla geriye dönük olmasıyla da öne çıkıyor. Diğer dijital görüntü ve ses aktarım bağlantılarından farklı olarak DisplayPort’ta iletilecek olan veri, ağ ve PCI-Express gibi teknolojilerde kullanılan paketleme mantığıyla hedefe aktarılıyor. Bu sayede daha az pin kullanılarak daha yüksek çözünürlükler desteklenebiliyor. Günümüzde mobilitenin önemli olduğu yerlerde Mini-DisplayPort bağlantı noktaları bu sebeple oldukça sık kullanılıyor.

DisplayPort1.4 ve DisplayPort 1.4a Farkı Ne?

Mart 2016’da piyasaya sürülen DisplayPort 1.4, önceki sürüm DisplayPort 1.3’e göre bazı önemli yükseltmeler getirmişti. 2 yıl sonrasında ise DisplayPort 1.4a kullanıma sunuldu. Biz makalemizde doğrudan DP 1.4’dan bahsedeceğiz lakin aradaki farkı bilin istedik.

Peki sona gelen “a” eki ne anlam taşıyor? DisplayPort 1.4 ile 1.4a arasındaki fark ne? Nisan 2018’de yayınlanan DisplayPort 1.4a, büyük bir standart güncellemesinden ziyade birkaç küçük iyileştirme ile birlikte geldi. İkisi arasındaki ana fark, DSC (Display Stream Compression) için geliştirilmiş destek. Bunun dışında temel özellikler aynı kalırken aşağıdaki geliştirmeler yapıldı:

• Gelişmiş HDR Desteği: DisplayPort 1.4a, HDR10+ ve Dinamik HDR meta verilerini daha iyi desteklemek için güncellemelerle geliyor.
• Uyumluluk Güncellemeleri: 1.4a, üreticilerin daha güvenilir ürünler geliştirmesine yardımcı olan uyumluluk güncellemeleri ve açıklamalar içeriyor. Bu da daha geniş bir cihaz yelpazesinde daha iyi uyumluluk ve performans anlamına geliyor.
• İleri Hata Düzeltme desteği.
• Genişletilmiş ses kanalı yetenekleri.
• HDMI birlikte çalışabilmesi için Rec. 2020 Renk Alanı desteği.

Tüm DisplayPort 2.0 Ürünleri Aynı Zamanda DisplayPort 2.1

Hatırlatmamız gereken bir başka konu daha var. VESA, DisplayPort 2.1 standardını tanıtırken bir duyuru yapmıştı: Geçmişte DisplayPort 2.0 sertifikalı olan tüm ürünlerin artık DisplayPort 2.1 sertifikalı olarak kabul edileceği söylendi. Bu şekilde DisplayPort 2.0 ürünleri bir basamak yukarı çıkmış oldu.

“VESA, DisplayPort 2.0’ı destekleyen ürünlerin daha yeni ve daha gelişmiş DisplayPort 2.1 özelliklerini karşılamasını sağlamak için üye şirketlerle yakın bir şekilde çalışmaktadır. Bu çaba sayesinde, UHBR (Ultra Yüksek Bit Hızı) özellikli ürünler (GPU’lar, yerleştirme istasyonu çipleri, monitör skaler çipleri, yeniden zamanlayıcılar gibi PHY tekrarlayıcı çipleri veya DP40 / DP80 kabloları) dahil olmak üzere daha önce sertifikalı tüm DisplayPort 2.0 ürünleri (hem pasif hem de aktif ve tam boyutlu DisplayPort, Mini DisplayPort veya USB Tip-C konektörleri içeren) zaten daha katı olan DisplayPort 2.1 spesifikasyonuna göre onaylanmıştır.”

Sonrasında VESA sözcüsü, VESA’nın artık DisplayPort 2.0 için ürün sertifikası vermeyeceğini bildirdi:

“DisplayPort 2.1 spesifikasyonuna uymak için ek gereklilikler olduğundan bu otomatik bir yükseltme değil. Bundan böyle yeni ürünlerini DisplayPort 2.0 spesifikasyonuna göre sertifikalandırmak isteyen satıcıların DisplayPort 2.1 sertifikası alabilmek için DisplayPort 2.1 gerekliliklerini karşılamaları gerekecek.”

DisplayPort 2.0 ve DisplayPort 2.1

DisplayPort 2.0 Haziran 2019’da piyasaya sürülürken 1.4a sürümüne kıyasla veri hızını 2 kattan fazla artırdı. Bu yeni standart, 8K desteğinin ötesinde çözünürlükler, daha yüksek yenileme hızları, HDR desteği ve geliştirilmiş AR/VR ekran desteği sunuyor.

DP 2.0 ile birçok şey değişti. Sürüm 2 ile 8K @ 60 Hz monitörlerin yanı sıra 10K @ 60Hz ve 16K @ 60 Hz monitörlere destek sağlanıyor. Etkin bant genişliği 77,4 Gbps’ye çıkarıldı ve ayrıca en yeni Ultra Yüksek Bit Hızına (Ultra High Bit Rate, UHBR) sahip. Uyarlanabilir senkronizasyon ise DisplayPort 2.0 ile kullanılabilen isteğe bağlı bir özellik. DisplayPort Alt-Mode ile DP 2.0 standart veri şeritleri USB-C konektörüne dahil oldu. USB-C DP Alt-Modu, DSC kullanarak 144 Hz’de üç 4K monitörü desteklemeye başladı.

VESA, 17 Ekim 2022 tarihinde DisplayPort standardının yeni DP40 ve DP80 kablo sertifikalarını içeren 2.1 sürümünü tanıttı. Bu sertifikalar, DisplayPort kablolarının 2.0 sürümünde tanıtılan UHBR10 (40 Gbit/sn) ve UHBR20 (80 Gbit/sn) hızlarında etkili bir şekilde çalışmasını sağlıyor. Son sürüm ayrıca DisplayPort cihazlarının USB4 ile uyumluluğunu artırmak için bazı elektrik gereksinimlerini de değiştirdi.

VESA’ya göre DisplayPort 2.1, hem DisplayPort hem de USB4’e hizmet eden birleşik bir PHY sağlamak için USB Type-C spesifikasyonu ve USB4 PHY spesifikasyonu ile uyumunu güçlendirdi. Ayrıca son sürüm, DisplayPort tünellemesini ve USB4 bağlantısı üzerinden diğer I/O veri trafiğiyle daha verimli bir şekilde bir arada bulunmasını kolaylaştırmak için yeni bir DisplayPort bant genişliği yönetim özelliği getirdi.

DisplayPort 2.0 ile 2.1 sürümleri arasında büyük farklar yok ve bant genişliği de aynı. 77.36 Gbps olarak maksimum aktarım hızı aynı kalıyor. Temel olarak yeni sürümde USB4 Type-C desteği iyileştirdi.

DP40 ve DP80 Nedir?

DisplayPort 2.0 spesifikasyonu, DisplayPort 1.4’ün 32.4 Gbps desteğine kıyasla maksimum 80 Gbps veri aktarımı yapabiliyor. Bu da görüntü akışında sıkıştırmalı (DSC) 16K çözünürlük, sıkıştırmasız 10K veya 120 Hz’de iki 8K HDR ekran gibi üst düzey seçeneklerin kullanımına olanak tanıyor. Ancak örneğin bir monitör veya kablonun DisplayPort 2.0 sertifikalı olması, doğrudan bu çözünürlük ve yenileme hızlarının kullanılabileceği anlamına gelmiyor.

Bu rakamlardan emin olmak istiyorsanız Ultra Yüksek Bit Hızı (UHBR) Sertifikasını kontrol etmeniz gerekiyor. VESA’nın yeni “DP80 UHBR” sertifikası ise ekran, kablo veya video kaynağının 20 Gb/sn’ye kadar bağlantı hızını (VESA’nın UHBR20 olarak adlandırdığı) ve dört hat üzerinden 80 Gb/sn’ye kadar çıktıyı desteklediği anlamına geliyor. Bu arada “DP40 UHBR” sertifikası, 10 Gbps bağlantı hızı (UHBR10) ve dört şeritli çalışma yoluyla maksimum 40 Gbps verim için destek gerektiriyor.

Bazı ürünler VESA’nın sertifikasyon sürecinden geçmese bile bu tür yüksek performansları karşılaması mümkün. Ancak UHBR sertifikaları, DisplayPort 2.0 uyumlu ürünlerin sunabileceği bant genişliğini kesin olarak bilmemizi sağlıyor.

DisplayPort 1.4 vs 2.0

Sürüm 2.0 ile birlikte yüksek veri aktarım hızları desteklense de bu yüksek bant genişliği herkesin işine yarayan bir şey değil. Şimdi ikisi arasındaki diğer farklara bakalım.

Daha Yüksek Bant Genişliği

DisplayPort 2.0 ve DisplayPort 1.4 arasındaki en dikkat çekici geliştirmeler bant genişliği ve yenileme hızı tarafında. Maksimum yükte bant genişliği 25,92 Gbps’den 77,37 Gbps’ye çıkarak yaklaşık üç katlık artış sağlandı. Böylece;

• DisplayPort 1.4 8K ekranları desteklerken, DisplayPort 2.0 16K’ya kadar ekranları destekleyebiliyor.
• DisplayPort 2.0 daha fazla HDR uygulaması gerçekleştirebiliyor.
• DisplayPort 2.0, 4K ve ötesi VR çözünürlüklerini destekleyerek artırılmış/sanal gerçeklik (AR/VR) ekranlarıyla kullanıcı deneyimini yükseltiyor.
• DisplayPort 2.0, DisplayPort Alt Modu ile USB-C konnektörlerindeki kazanımları en üst düzeye çıkarıyor.

Azaltılmış Güç Tüketimi

DisplayPort 2.0, “Panel Replay” adı verilen bir özellik aracılığıyla ekranın güç kullanımını azaltarak DisplayPort 1.4’e kıyasla daha az güç kullanıyor. Temel olarak bu yenilik, özellikle statik içerikle veya ekranın aslında etkileşimde bulunmadığınız bölümündeki sayfalarla uğraşırken GPU’dan “kısmi” ekran güncellemelerine izin veriyor. Yani pil veya termal sınırlamaları olan AIO PC’ler ve dizüstü bilgisayarlar için avantajlı bir özellik. Bonus olarak, bir AIO PC veya dizüstü bilgisayara bağlı cihazlar bu özellik etkinleştirildiğinde daha hızlı şarj olabiliyor.

Geliştirilmiş Chroma Subsampling ve HDR Desteği

DisplayPort 1.4a’dan DisplayPort 2.0’a geçildiğinde bant genişliği saniyede 32,4 Gigabit’ten saniyede 80 Gigabit’e çıkarak iki kattan fazla arttı. Bunun en belirgin faydası süper yüksek çözünürlüklü ekranlara yönelik olsa da, renk üretimi ve HDR uygulamaları için de bazı yenilikler sağladı.

En büyük gelişmelerden biri yüksek çözünürlüklerde Chroma Subsampling’de görülebilir. Temel olarak, DP 1.2 ve önceki sürümlerindeki bant genişliği kısıtlamaları, özellikle HDR etkinken yüksek çözünürlükte çalıştırıldığında daha düşük Chroma Subsampling (4:2:2 ve 4:2:0) biçimlerini gerektiriyordu. Chroma Subsampling, yüksek bant genişliğine sahip renk bilgisini parlaklık bilgisi (temelde renksiz görüntü) lehine azaltarak belirli bir video sinyalinin gerekli bant genişliğini düşürme uygulaması.

Genellikle bu tür işlemlerin iyi bir yolu olarak kabul edilir, aslında TV ve filmlerde olduğu gibi standartlaştırıldı. Kroma alt örneklemenin üç temel sürümü vard:

• 4:4:4: Tam bant genişliğinde renk sıkıştırma veya alt örnekleme yapılmaz. Profesyonel düzeyde renk çalışmaları ve PC monitör kullanımı için önerilmekte. Özellikle yüksek çözünürlüklerdeki metinlerde fark ediliyor ve oyunlarda da yaygın.
• 4:2:2: Az miktarda alt örnekleme kullanılmakta. Metinler söz konusu olduğunda 4:2:0’dan daha iyidir, ancak yine de yüksek çözünürlüklerde metin veya diğer süper ince ayrıntılarda bulanıklık veya yapaylığa eğilimli.
• 4:2:0: TV, spor ve sinemada kullanılan Chroma Subsampling standardı. Hareketli görüntüler için mükemmele yakın olarak kabul edilir. Ancak tavizsiz renk doğruluğu veya çok küçük, ince metinler içeren yüksek çözünürlüklü ekranlar için okunabilirlik gerçek bir sorun haline gelir.

DisplayPort 2.0, son derece yüksek çözünürlüklerde bile HDR etkinken 4:4:4 renk desteğini geliştiriyor.  HDR etkinken piksel başına 30 bit renk sağlanabiliyor.

16K’ya Kadar Monitör ve Geliştirilmiş Ekran Akışı Sıkıştırma Desteği

DisplayPort 1.4 ve 1.4a, Display Stream Compression (DSC) teknolojisiyle birlikte alt örnekleme olmadan daha yüksek ekran çözünürlüklerini mümkün kılmak için yukarıda bahsedilen kroma alt örneklemesini kullanıma sundu. Sürüm 1.4A ile 8K çözünürlüğe kadar destek sunuluyordu. DisplayPort 2.0, alt örnekleme ile 16K çözünürlüğe kadar ve alt örnekleme olmadan 10K çözünürlüğe kadar ekran desteği sağlamak üzere gelişmiş DSC desteğine sahip.

Geliştirilmiş Yenileme Hızı Desteği

Yukarıda bahsedilen iyileştirmelerin yanı sıra yenileme hızlarını da unutmayalım. DisplayPort 1.4a ile 4K çözünürlükte 144 Hz tazeleme hızı kullanılabiliyordu. DisplayPort 2.1 ise HDR ile tam, sıkıştırılmamış 4:4:4 renkte çift 4K 144 Hz ekranların kullanılmasına olanak tanıyor. DSC ile 120 Hz’de çift 8K ekran kullanmak bile mümkün.

Optimizasyonlar

Panel Replay işlevinin yanı sıra DisplayPort 1.4’teki bazı orijinal özellikler de optimize edildi. Örneğin çoklu akışlı taşıma işlevindeki (multi-stream transport , MST) geliştirmeler, tek bir DisplayPort arayüzünde birden fazla ekranı çalıştırmayı kolaylaştırıyor. DisplayPort 2.0, sıkıştırma olmadan 90 Hz hızında üç 4K ekran kullanılmasına imkan tanıyor.

Özet

Aslına bakarsanız standart kullanıcılar için DP 1.4 ve 2.0 (veya 2.1) arasında büyük farklar yok. Standart olarak 1080p, 2K veya 4K monitör kullanan biriyseniz ikisi de tüm beklentilerinizi karşılayacaktır. Güç tasarrufundaki iyileştirmeler ekranlara ve PC’lere genel olarak fayda sağlarken, DP 2.X daha çok HDR destekli, yüksek çözünürlüklü ve yüksek yenileme hızına sahip modern monitörlere yönelik.

Evet doğru, sürüm 2.0 ile aralarında büyük farklar var. Ancak dürüst olmak gerekirse 1440p ve 1080p monitör kullananları etkileyecek farklar yok.

DisplayPort Türleri

Standart DisplayPort

Tam boyutlu standart DisplayPort (DP) ekran kartlarında, monitörlerde, docking station’larda (ürün yerleştirme istasyonları) ve masaüstü bilgisayarlarda kendine yer buluyor:

Mini DP (Mini DisplayPort)

Mini DP daha çok dizüstü bilgisayarlar, docking station’lar, USB-C hub’ları, bazı ekran kartları ve belirli anakartlar gibi taşınabilirliğin ve alanın önemli olduğu cihazlarda kullanılıyor:

Mini DisplayPort, eski Apple ürünlerinde sıklıkla kullanılan ikinci nesil Thunderbolt arayüzünde de kullanılmakta. Kompakt boyutuna rağmen mini DisplayPort, standart DisplayPort ile aynı yüksek kaliteli video ve ses performansını sunabiliyor.

USB-C DP Alt Modu

USB Type-C konnektörü, çok yönlülüğü nedeniyle modern cihazlarda en yaygın DisplayPort bağlantısı haline geldi. DisplayPort Alt Mod desteği ile bu arayüz, USB veri ve güç dağıtımının yanı sıra DisplayPort sinyallerinin aktarılmasına olanak tanımakta. Genellikle Thunderbolt 3 ve Thunderbolt 4 bağlantı noktalarına sahip cihazlarda bulunuyor ve yüksek hızlı veri aktarımı, video çıkışı ve güç sağlama özellikleri sunuyor.

USB-C kablosu standart lakin bazen bağlantı noktasının yanında video görüntü çıkışını gösteren bir DisplayPort logosu görebilirsiniz. Bu tür USB-C bağlantı noktaları masaüstü bilgisayarlarda, dizüstü bilgisayarlarda, USB-C dongle’larda, docking station’lar ve diğer çevresel cihazlarda bulunuyor. Tüm USB-C bağlantı noktaları aynı özellikleri desteklemiyor.

DisplayPort 2.1a Onaylandı

VESA, yeni nesil ekranlar ve ekran kartlarında kullanılacak olan DisplayPort 2.1a standardını 2024 yılının başlarında tanıttı. Son DP sürümü, gelişmiş ekran bağlantısı sağlayarak kaliteyi ve yenileme hızlarını artırıyor.

Bu güncelleme, iki metrelik pasif bir kablo üzerinden dört şeritli UHBR13.5 bağlantı hızı desteğine (maksimum 54 Gbps verim) olanak sağlamak için VESA sertifikalı DP40 ultra yüksek bit hızı (UHBR) kablo spesifikasyonunu yeni bir VESA sertifikalı DP54 UHBR kablo spesifikasyonu ile değiştiriyor.

Sonuç olarak DisplayPort 2.1a güncellemesi, daha önce sadece DP80 UHBR kablosuyla desteklenebilen UHBR13.5 GPU-ekran bağlantıları için pasif kablo uzunluğunu etkili bir şekilde iki katına çıkararak tüketicilere oyun veya iş istasyonu kurulumlarında daha fazla esneklik sağlıyor. DisplayPort 2.1a güncellemesiyle yeni DP54 kablo özelliği, iki metreye kadar pasif kablo uzunluğuna sahip hem UHBR10 hem de UHBR13.5 alıcı ve kaynak cihazlarının desteklenmesini sağlıyor. UHBR13.5 ile etkinleştirilen monitörler, dört şerit üzerinde 240 Hz’de 8K2K’ya veya 120 Hz’de 8K4K’ya kadar yüksek çözünürlük/yenileme hızı kombinasyonlarını çalıştırabiliyor.

VESA, DP40 kablo spesifikasyonunu ortadan kaldırırken bugüne kadar gönderilen mevcut DP40 kablolarının, DP54 kablo spesifikasyonuyla uyumlu olduğu ve UHBR13.5 bağlantı hızlarını desteklediğini sıkı testlerle onayladı. UHBR20 bağlantı hızlarını (dört hattın tamamını kullanarak maksimum 80 Gbps aktarım hızı) destekleyen alıcı ve kaynak cihazlar, VESA sertifikalı DP80 UHBR kabloları tarafından desteklenmeye devam edecek.

Yıldan Yıla DisplayPort Sürümleri